Bài 5: Học tập dựa vào vấn đề (Problem-Based Learning)
NHÓM CÁC PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC GIÁN TIẾP
Bài 5: Học tập dựa vào vấn đề (Problem-Based Learning)
1. Học tập dựa vào vấn đề là gì?
Học tập dựa vào vấn đề (Problem-Based Learning: PBL) là một phương pháp giảng dạy trong đó các vấn đề phức tạp trong thế giới thực được sử dụng làm phương tiện để thúc đẩy sinh viên học các khái niệm và nguyên tắc thay vì trình bày trực tiếp các sự kiện và khái niệm. Ngoài nội dung khóa học, PBL có thể thúc đẩy sự phát triển của kỹ năng tư duy phản biện, khả năng giải quyết vấn đề và kỹ năng giao tiếp.
Ví dụ, thay vì những bài học toán thông thường, hãy để sinh viên đương đầu với một bài tập học tập dựa trên vấn đề phá mã. Sinh viên đảm nhận vai trò của một nhân viên an ninh được giao nhiệm vụ giải mã một tin nhắn, mã hóa một tin nhắn mới và trình bày những phát hiện của họ trước lớp học.
Điều này có thể hình thành theo nhiều cách khác nhau. Ví dụ, một dự án học tập dựa trên vấn đề có thể liên quan đến việc sinh viên trình bày ý tưởng và lập kế hoạch kinh doanh của riêng họ để giải quyết nhu cầu xã hội. Sinh viên có thể làm việc độc lập hoặc theo nhóm để lên ý tưởng, thiết kế và ra mắt sản phẩm sáng tạo của mình trước các bạn cùng lớp và các nhà lãnh đạo cộng đồng.
Cách tiếp cận này đã được chứng minh là giúp sinh viên phát triển tư duy phản biện và kỹ năng giao tiếp cũng như khả năng giải quyết vấn đề.
2. Các đặc trưng của học tập dựa vào vấn đề
PBL có thể được áp dụng cho bất kỳ môn học nào ở trường, từ nghiên cứu xã hội và văn học đến toán học và khoa học. Bất kể lĩnh vực nào, cách tiếp cận PBL tốt phải bao gồm các đặc trưng như:
- Thách thức sinh viên để hiểu các khái niệm lớp học ở mức độ sâu hơn.
- Thúc đẩy sinh viên đưa ra quyết định mà họ có thể bảo vệ.
- Kết nối rõ ràng mục tiêu khóa học hiện tại với kiến thức và khóa học trước đó.
- Khuyến khích sinh viên làm việc nhóm để giải quyết vấn đề phức tạp.
- Thu hút sinh viên giải một “vấn đề kết thúc mở” (open-ended problem) theo nhiều giai đoạn phức tạp.
3. Các lợi ích của học tập dựa vào vấn đề
Học tập do sinh viên dẫn dắt (Student-led learning) là một trong những cách trao quyền nhất để đưa sinh viên đi đầu trong trải nghiệm giáo dục của chính họ. Nó thúc đẩy sinh viên đổi mới, sáng tạo, cởi mở và logic. Nó cũng mang lại cơ hội cộng tác với những người khác một cách thực hành và tích cực. Những lợi ích của PBL đối với sinh viên gồm:
– Thúc đẩy tự học (self-learning): PBL thúc đẩy sinh viên chủ động và có trách nhiệm với việc học của mình. Khi được thúc đẩy sử dụng nghiên cứu và sáng tạo, chúng sẽ phát triển các kỹ năng có lợi cho chúng khi trưởng thành.
– Tính hấp dẫn cao: Thay vì ngồi lại, lắng nghe và ghi chép, học tập dựa trên vấn đề đặt sinh viên vào một “ghế lái xe”. Họ phải luôn nhạy bén, áp dụng tư duy phản biện và suy nghĩ bên ngoài để giải quyết vấn đề.
– Phát triển các kỹ năng có thể chuyển giao (transferable skills): Các khả năng mà sinh viên phát triển không chỉ chuyển sang một lớp học hoặc một chủ đề. Chúng có thể được áp dụng cho rất nhiều môn học ở trường cũng như cuộc sống xa hơn, từ việc lãnh đạo đến giải quyết các tình huống khó xử trong thế giới thực.
– Cải thiện khả năng làm việc nhóm: Nhiều dự án học tập dựa trên vấn đề yêu cầu sinh viên hợp tác với các bạn cùng lớp để đưa ra giải pháp. Phương pháp làm việc nhóm này thách thức sinh viên xây dựng các kỹ năng như hợp tác, giao tiếp, thỏa hiệp và lắng nghe.
– Khuyến khích phần thưởng nội tại: Với các dự án học tập dựa trên vấn đề, phần thưởng lớn hơn nhiều so với chỉ đơn giản là điểm A trên một bài tập. Sinh viên có được sự tự trọng và hài lòng khi biết mình đã giải được một câu đố, tạo ra một giải pháp sáng tạo hoặc sản xuất một sản phẩm hữu hình.
4. Xây dựng một “vấn đề”
Các vấn đề có thể đến từ nhiều nguồn khác nhau: báo, tin tức, tạp chí, sách, sách giáo khoa và truyền hình / phim ảnh. Một số ở dạng như vậy có thể được sử dụng mà không cần chỉnh sửa; tuy nhiên, một số khác cần phải được viết lại để sử dụng theo mục đích giáo dục. Gợi ý dưới đây có thể giúp để tạo các “vấn đề” cho một lớp học tập trung vào phương pháp PBL:
- Chọn một ý tưởng, khái niệm hoặc nguyên tắc trung tâm mà luôn được dạy trong một khóa học nhất định, sau đó nghĩ về một vấn đề, nhiệm vụ hoặc bài tập về nhà điển hình cuối chương thường được giao cho sinh viên để giúp họ học khái niệm đó. Liệt kê các mục tiêu học tập mà sinh viên phải đáp ứng khi họ giải quyết vấn đề.
- Hãy nghĩ về bối cảnh trong thế giới thực cho khái niệm đang được xem xét. Phát triển khía cạnh kể chuyện cho một vấn đề cuối chương hoặc nghiên cứu một trường hợp thực tế có thể được điều chỉnh, tạo thêm động lực cho sinh viên để giải quyết vấn đề. Xem thêm các tạp chí, báo thời sự và bài báo để biết ý tưởng về mạch truyện. Một số người tham gia PBL có thể nói chuyện với các chuyên gia trong lĩnh vực này, tìm kiếm ý tưởng về các ứng dụng thực tế của khái niệm đang được giảng dạy.
- Vấn đề cần được giới thiệu theo từng giai đoạn để sinh viên có thể xác định các vấn đề học tập nhỏ sẽ dẫn họ đến nghiên cứu các khái niệm được nhắm đến. Sau đây là một số câu hỏi có thể giúp hướng dẫn quá trình này:
- Giai đoạn đầu tiên sẽ như thế nào? Những câu hỏi mở nào có thể được hỏi? Những vấn đề học tập nào sẽ được xác định?
- Vấn đề sẽ có cấu trúc như thế nào?
- Vấn đề sẽ là bao lâu? Sẽ mất bao nhiêu tiết học để hoàn thành?
- Sinh viên có được cung cấp thông tin trong các trang (hoặc giai đoạn) tiếp theo khi họ giải quyết vấn đề không?
- Sinh viên sẽ cần những nguồn nào?
- Sinh viên sẽ tạo ra sản phẩm cuối cùng nào sau khi hoàn thành vấn đề?
- Viết một bản hướng dẫn của giảng viên nêu chi tiết các kế hoạch hướng dẫn sử dụng vấn đề trong khóa học. Nếu khóa học là một lớp học quy mô trung bình đến lớn, có thể cần kết hợp các bài giảng nhỏ, thảo luận cả lớp và làm việc nhóm nhỏ với báo cáo thường xuyên.
- Bước cuối cùng là xác định các nguồn lực chính cho sinh viên. Sinh viên cần học để xác định và sử dụng các nguồn học tập, nhưng có thể hữu ích nếu người hướng dẫn chỉ ra một số nguồn tốt để giúp họ bắt đầu. Nhiều sinh viên sẽ muốn giới hạn nghiên cứu của họ trên Internet, vì vậy điều quan trọng là hướng dẫn họ đến thư viện.
5. Hình thức sử dụng học tập dựa vào vấn đề
PBL có thể được kết hợp vào bất kỳ tình huống học tập nào. Theo định nghĩa chặt chẽ nhất của PBL, phương pháp này được sử dụng trong toàn bộ học kỳ như là phương pháp giảng dạy chính. Tuy nhiên, các định nghĩa và cách sử dụng rộng hơn bao gồm PBL trong các lớp thiết kế và phòng thí nghiệm, đến việc sử dụng nó chỉ đơn giản để bắt đầu một cuộc thảo luận. PBL cũng có thể được sử dụng để tạo các mục đánh giá. Chủ đề chính kết nối những mục đích sử dụng khác nhau này là vấn đề trong thế giới thực.
Phương pháp phân phối một vấn đề là thuộc ba kỹ thuật giảng dạy: nghiên cứu trường hợp (case studies), đóng vai (role-plays) và mô phỏng (simulations). Các nghiên cứu trường hợp được trình bày cho sinh viên dưới dạng văn bản. Đóng vai có sinh viên ứng biến các cảnh dựa trên mô tả nhân vật đã cho. Ngày nay, mô phỏng thường liên quan đến các chương trình dựa trên máy tính. Bất kể kỹ thuật nào được sử dụng, trung tâm của phương pháp vẫn giống nhau, đó là “vấn đề thế giới thực” (real-world problem).
